LOWASSA ANAUGUA PARKNSON?

Na John Kiroboto

KUANZA kwa kinyang'anyiro cha uchaguzi mkuu unaotarajiwa kufanyika nchini kote Oktoba 25, mwaka huu, kumekuja na matukio, hisia na maono mbalimbali miongoni mwa wananchi.

Wananchi wanaofuatilia mikutano ya kampeni hususan baada ya vyama kuzindua kampeni hizo takriban wiki mmoja sasa, wamekuwa wakihoji wakitaka kujua hali ya kiafya ya mgombea wa Chadema, anayeungwa mkono na kundi la Ukawa, Edward Lowassa.

Lowassa, ambaye alijiuzulu uwaziri mkuu Februari, 2008, kutokana na kashfa ya mtambo wa kufua umeme wa Richmond, amekuwa haonyeshi afya njema si tu majukwaani, hata katika maeneo mengine ambako amekuwa akipita kwa shughuli za kisiasa au kibinafsi.

Watu waliopata kumshuhudia wanasema hayuko katika hali yake ya kawaida ya Lowassa waliyemfahamu, aliyekuwa mchangamfu na jasiri katika kuzungumza na kukemea. "Lowassa wa sasa ni mnyonge anayeonyesha sura ya kukata tama, lakini iliyogubikwa na hasira," anasema Mohamed Sufiani mkazi wa Tabata.

Mwonekano wa Lowassa anapotembea hivi sasa ni kama mtoto anayejifunza kutembea, huku akivuta miguu, lakini pia hata anapoongea si mtu wa kujitikisa na hasa awapo jukwaani, ambapo mara nyingi amekuwa akishindwa kunyanyua mikono juu kama wafanyavyo wanasiasa wengine.

"Amekuwa ni kama mtu anayelazimishwa kunyanyua mikono anapotamka kauli mbiu ya Chadema ya ‘People's Power', lakini hata sauti yake imekuwa inatoka kinyonge, tofauti na wafanyavyo wengine akiwamo Mwenyekiti Mbowe (Freeman)," anaunga mkono Sauda Magore wa Tabata Shule.

Hao ni baadhi ya mashuhuda wengi wa  hali ya kiafya ya Lowassa, ambaye anawania kwa udi na uvumba kuingia Ikulu aongoze angalau kwa kipindi kimoja cha miaka mitano, ambacho hata akipewa ridhaa, anaweza asikimalize kutokana na afya inavyozidi kudorora.

Hivi karibuni alipozungumza na wanawake wa Dar es Salaam, Lowassa alitumia dakika 10 tu, lakini alipokwenda kuzindua kampeni ya Ukawa katika viwanja vya Jangwani, Dar es Salaam, alimudu kufanya hivyo kwa dakika 13 tu huku akiwaambia wananchi kuwa hotuba ya Ilani ya Uchaguzi ya Chadema iko kwenye tovuti ya chama hicho.

Kama alivyosema, yeye alifanya hivyo kwa ushauri wa Mbowe na kuiambia hadhira kuwa ‘nyote ni wasomi mtaisoma huko,’ bila kuelewa kuwa baadhi ya wananchi vijijini hawana kompyuta wala umeme.

Akiwa Iringa, alivunja rekodi aliyotangulia kuiweka Jangwani kwa kuhutubia kwa dakika 18; hali hiyo inaonesha kuwa hamudu kusimama kwa muda mrefu akihutubia mikutano, hivyo kuhitaji muda mwingi kupumzika.

Wanaotetea hali hiyo wanasema si hoja kwa Rais, kwani wapo marais wengi waliokuwa wagonjwa, lakini wakatibiwa wakiwa Ikulu na kuendelea na kazi kama kawaida.

Mtetezi mkubwa wa hali hiyo ni Waziri Mkuu wa zamani, Frederick Sumaye, ambaye awali alikuwa mpinzani mkubwa wa Lowassa, akijiapiza kuhama CCM kama Waziri Mkuu huyo aliyejizulu angesimamishwa kupeperusha bendera ya CCM.

"Wanamchafua Lowassa kuwa ni mgonjwa kwani Magufuli ni mzima? Mbona kila siku wanakwenda Ulaya kutibiwa. Mbona Rais Mkapa alikwenda nje kufanyiwa upasuaji mkubwa na akarudi na kuikuta nchi salama kwani yeye ni mzima?

"Rais Kikwete alikwenda kufanyiwa upasuaji wa tezi dume, kwani yeye ni mzima?" Sumaye alikuwa akihoji mashabiki wa Ukawa katika viwanja vya Jangwani na kushangiliwa huku naye kichwa kikivimba na kuendelea kuhanikiza huku akihitimisha kwa kusema: "Rais haendi Ikulu kubeba zege bali kutengeneza serikali ambayo itafanya kazi ya kumsaidia."

Mkewe, Regina Lowassa, naye alidiriki kuujibu umma wenye hofu na mumewe, akitaka aulizwe yeye eti ndiye anayemfahamu vizuri, akitumia kauli ya marehemu Rais wa Kenya, Mzee Jomo Kenyatta, ambaye wananchi walihoji umri (uzee) na afya yake, lakini akataka aulizwe mkewe, Mama Ngina, kama kweli amezeeka. Mzee alifia usingizini katika miaka ya baadaye ya sabini.

Wanaosikitikia hali hiyo wanasema si vema kupeleka Rais mgonjwa Ikulu na kwamba fikra kuwa haendi kubeba zege ni muflisi kwa sababu kazi ya Ikulu ni nzito inayohitaji fikra pevu na zenye kuwa na dira.

Mshauri Mkuu wa chama cha ACT-Wazalendo, Profesa Kitilla Mkumbo anasema: "Mtu anayestahili kuingia Ikulu lazima awe na fikra pana kwa ajili ya kutoa dira na mwelekeo wa Taifa." Kwa afya aliyonayo Lowassa, anaweza kuwa na dira hiyo na mwelekeo wa Taifa akaujua vilivyo? Bila shaka ni hapana.

Ingawa hakuna aliye tayari kusema ni nini hasa kinamsumbua Lowassa kiafya, mwonekano na mwenendo wake kimwili na kisaikolojia ni vitu vinavyoweza kutoa jibu la haraka kabla ya uthibitisho wa daktari kuwa ana tatizo ambalo linahusiana na ubongo.

Lowassa ana kitetemeshi mikononi, hawezi kuinyanyua na mara nyingi hutetemeka. Anapoongea kuna wakati anapatwa kigugumizi cha midomo na hata ulimi kuwa mzito, ni mara chache anatabasamu hata pale anapokuwa anasifiwa na wenzake majukwaani.

Hawezi kupiga makofi hata kinapofikia kipindi cha kushangilia jambo; mikono haina nguvu."Ukishikana naye mikono ni ya baridi...haina uhai," anasema mmoja wa wasaidizi wake wa karibu. Hata akiwa viwanja vya Jangwani siku ya uzinduzi wa kampeni za chama chake, Lowassa alishindwa kuimba wimbo wa Taifa.

Kwa kuyatambua yote hayo, amekuwa akipokea ushauri wa Mbowe wa kuhakikisha hatumii muda mwingi kujishughulisha, na ndipo pia wakati wa mikutano huandaliwa mlolongo wa watu kuzungumza kabla yake ili muda ukikaribia kuzungumza yeye, asitumie dakika zaidi ya 20 ambazo hata hivyo hajapata kuzifikisha.

Yawezekana kabisa Lowassa amekumbwa na ugonjwa kama alionao mwanasumbwi bingwa wa zamani wa uzani wa juu duniani, Muhammad Ali, wa Parkinson, ambao unahusiana na ubongo na unanyong'onyeza viungo vya mwili na kumsababishia hata kitetemeshi.

Kadri umri unavyosonga mbele, ndivyo pia ugonjwa huo unavyoimarika. Itakuwaje mtu kama huyu akiachwa aingie Ikulu kwa sababu tu haendi kubeba zege? Ikulu ni mahali ambako anatakiwa kuingia mtu timamu, anayeweza kufikiria mwelekeo wa nchi inavyokwenda.

Si hivyo tu, Rais ndiye uso wa nchi, kama tutakuwa na Rais wa aina hiyo ina maana ndiye atakuwa sura yetu hata nje ya nchi. "Kama atakwenda nje akiwa na hali hii kiafya, inamaana Watanzania wote watakuwa si kama yeye bali dhoofulhali," anasema Joseph Kavula wa Kariakoo.

Hivyo kauli ya Sumaye kuhusu viongozi waliokwenda kutibiwa nje haina maana na ni kama haizungumzii kiini cha matatizo ya marais hao, ingawa hata hivyo kila mmoja wao ulijulikana ugonjwa wake.

Mkapa aliumia mguu, Kikwete alikuwa na tezidume na alikiri mbele ya umma wa Watanzania. Lowassa atwambie anaugua nini? Au Sumaye awambie Watanzania.

Ugonjwa wa Parkinson ni nini?

Ugonjwa wa Parkinson ni matatizo endelevu ya mfumo wa neva ambao unaathiri mwendo. Hushambulia polepole, na wakati mwingine hujitokeza kwa kusababisha mtetemo kwenye mkono.

Lakini wakati mtetemo ndiyo dalili inayojulikana ya ugonjwa huo, tatizo hilo kwa kawaida husababisha kukakamaa au kupungua kwa mwendo wa mwili.

Katika hatua za awali za ugonjwa wa Parkinson, mwili unaweza kuonyesha uhai kidogo au usionyeshe kabisa, au mikono inaweza isicheze wakati wa kutembea. Kauli inaweza ikawa ndogo au  ya kukokoteza. Dalili za ugonjwa huo zinaweza kuwa mbaya zaidi kadri muda unavyozidi kupita.

Ingawa ugonjwa huo hauwezi kutibiwa, matumizi ya dawa yanaweza kupunguza tu makali yake. Wakati mwingine, daktari anaweza kupendekeza upasuaji ili kurekebisha baadhi ya maeneo ya ubongo na kupunguza dalili hizo.

Dalili za ugonjwa huo zinaweza kutofautiana baina ya mtu na mtu. Dalili za mwanzo zinaweza kuwa ndogo na zisionekane haraka. Dalili hizo mara nyingi huanzia upande mmoja wa mwili na kwa kawaida huendelea kushambulia eneo hilo zaidi hata kama ugonjwa huo utaambukiza upande wa pili.

Dalili hizo zinaweza kuwa pamoja na: 

1. Mtetemo:  Mtetemo au mtikisiko, kwa kawaida huanzia kwenye mkono au mguu, mara nyingi mkononi au vidoleni. Unaweza kubaini kidole gumba na shahada vikisuguana. Moja ya tabia za ugonjwa huo ni mtetemo wa mkono hasa wakati umetulia.

2. Mwendo wa polepole: Wakati mwingi ugonjwa wa Parkinson unapunguza uwezo wa kusogea na hivyo kupunguza mwendo na kusababisha hata kazi ndogo kuwa ngumu kufanyika na kutumia muda mwingi kuifanya.

Hatua za kutembea hupungua, au kuwa vigumu kunyanyuka kitini. Pia, unaweza kukokota miguu unapojaribu kutembea, na hivyo kusababisha ugumu kutembea.

3. Misuli kukakamaa: Ukakamaaji wa misuli unaweza kutokea katika sehemu yoyote ya mwili. Misuli iliyokakamaa inaweza  kupunguza kiwango cha mwendo na kusababisha maumivu. 

4. Mwili kunyong’onyea: Mwili unaweza kunyong’onyea na wakati mwingine kuonekana kama mwenye kibiongo au kukabiliwa na tatizo la kukosa mizania ya mwili.

5. Kupoteza msukumo wa mwili: Mgonjwa wa Parkinson anaweza kukabiliwa na upotevu wa uwezo wa mwili kutenda mambo, ikiwa ni pamoja na kushindwa kupepesa macho, kutabasamu au kuchezesha mikono wakati wa kutembea.

6. Mabadiliko kwenye sauti: Mgonjwa anaweza kukabiliwa na matatizo ya kuzungumza. Anaweza kuzungumza kwa sauti ndogo, harakaharaka au kusita kabla ya kuzungumza. Sauti yake inaweza kuwa ya toni moja tu isiyobadilika kama ilivyo kawaida kwa msemaji asiye na matatizo.

7. Mabadiliko kwenye hati: Inaweza kuwa vigumu kuandika kwa mkono, na mwandiko unaweza kuonekana mdogo. 

Kiini cha ugonjwa

Ugonjwa huu husababishwa na upotevu wa seli za neva kwenye ubongo ambao hujulikana kama substantia nigra.

Seli hizo katika eneo hilo la ubongo ndizo zinawajibika katika uzalishaji wa kemikali zinazoitwa  dopamine. Dopamine hufanya kazi kama mesenja kati ya sehemu hizo za ubongo na mfumo wote wa neva ambao husaidia kudhibiti na kuratibu mwendo wa mwili.

Iwapo seli hizi zitaharibiwa, kiwango cha dopamine kwenye ubongo hupungua. Hiyo inamaanisha kwamba sehemu hiyo ya ubongo inayodhibiti mwendo sasa haiwezi kufanya kazi kama kawaida na hivyo kusababisha mwendo kupungua na kukosa kuwa wa kawaida tena.

Upotevu wa seli hizo za neva ni mchakato uendao polepole sana. Dalili za ugonjwa huo kwa kawaida huanza kuonekana pale takriban asilimia 80 ya seli za neva katika substantia nigra inakuwa imepotea.

Nini husababisha seli hizo kupotea?

Haijulikani ni kwa nini upotevu wa seli hizo unaohusishwa na ugonjwa wa Parkinson hutokea, ingawa utafiti unaendelea ili kubaini kiini hasa.

Kwa sasa, inaaminika kwamba mkusanyiko wa mabadiliko ya kinasaba na sababu za kimazingira vinaweza kuchangia hali hiyo.

Kinasaba

Mabadiliko mengi ya kinasaba yamebainika kuongeza hatari ya mtu kupata ugonjwa huo, ingawa hata hivyo ni kwa vipi hiyo ndiyo inaweza kuwa sababu, bado haijawekwa bayana.

Ugonjwa huu unaweza kutokea katika familia kama matokeo ya matatizo ya kinasaba kwa kurithishwa kwa watoto kutoka kwa wazazi wao, hata hivyo urithishaji ugonjwa huu ni adimu sana.

Kimazingira

Baadhi ya watafiti nao wanahisi kuwa sababu za kimazingira zinaweza kuongeza uwezekano wa kutokea kwa ugonjwa huu.

Imeshapata kuelezwa kuwa dawa za kuua wadudu na za mimea zinazotumiwa mashambani na uchafuzi wa hali ya hewa unaosababishwa na magari au viwanda navyo huweza kuchangia hali hiyo.

Hata hivyo, ushahidi unaohusisha sababu za kimazingira na ugonjwa huo bado haujathibitishwa.

Sababu zingine

'Uparkinsoni'ni jina mwavuli linalotumiwa kuelezea dalili za mtetemo, kukakamaa misuli na upungufu wa mwendo. 

Ugonjwa wa Parkinson ni aina inayojulikana sana ya 'uparkinsoni', lakini zipo aina zingine adimu ambazo sababu zao zinaweza kutambulishwa.

Hizo ni pamoja na zile zinazosababishwa na:

1. Dawa-ambako dalili zinaonekana baada ya kutumia aina fulani ya dawa, kama vile dawa za magonjwa ya akili na kwa kawaida hali huwa nzuri pale dawa hizo zinapokuwa zimeacha kutumika.

2. Matatizo ya ubongo, kama vile ugonjwa wa kupooza na matatizo ya kukosa  nguvu mwilini na kiharusi ambacho husababisba sehemu nyingi za ubongo kufa.

Mmoja wa watu maarufu wanaokabiliwa na ugonjwa huo kwa sasa ni bingwa wa zamani wa masumbwi wa uzani wa juu duniani, Muhammad Ali.