Na Pius Msekwa
HUU ni mwaka wa 18 tangu Baba wa Taifa, Mwalimu Julius
Kambarage Nyerere, alipomaliza muda wa maisha yake ya hapa Duniani. Kama ilivyo kawaida,
maadhimisho haya huwa yanatupatia fursa ya kujikumbusha juu ya uongozi wake,
ikiwa ni njia mojawapo ya kumuenzi na kuendeleza mafunzo mazuri yanayotokana na
uadilifu wa uongozi wake kwa manufaa ya vizazi vipya vya viongozi wa nchi yetu.
Katika Makala hii, nitajikita zaidi katika kueleza
baadhi ya mambo, ambayo yalimpa Mwalimu Nyerere wakati mgumu sana katika
kuyafanyia maamuzi wakati wa uongozi na utawala wake.
Ni
vizuri pia izingatiwe kwamba, ugumu aliokuwa akiupata, ulikuwa unasababishwa na
imani yake ilivyokuwa ya dhati
kuhusu mambo husika, kama nitakavyoeleza.
Wakati wa uhai wake, Mwalimu
Nyerere alisifiwa na wengi kwa kuwa ni mtu anayefuata misingi katika maamuzi
yake na katika vitendo vyake. Kwa sababu
hiyo, alijulikana kama ‘a man of principles’, kwa lugha ya Kingereza.
Misingi, ambayo aliiiamini kwa dhati. Alikuwa ameiweka
katika maandishi rasmi, tangu na hata
kabla hajashika uongozi wa nchi, hususan wakati alipoanza kupigania Uhuru wa
nchi yetu mwaka 1954, akitaka kuujulisha ulimwengu kwamba, endapo atafanikiwa
kuwa kiongozi wa nchi huru, uongozi wake utajikita katika misingi hiyo.
Misingi yenyewe aliiandika kwanza katika Katiba ya Chama
cha Tanganyika African National Union (TANU), wakati kilipoundwa Julai, 1954,
kwa madhumuni ya kudai na kupigania upatikanaji wa Uhuru wa Tanganyika; kama
ifuatavyo:
IMANI YA TANU.
TANU inaamini :-
(a) Kwamba binadamu wote ni sawa.
(b)
Kwamba kila mtu anastahili heshima.
(c) Kwamba kila raia ni sehemu ya Taifa na anayo haki ya
kushiriki sawa na wengine katika shughuli za serikali yake.
(d)
Kwamba kila raia anayo haki na uhuru wa kutoa mawazo yake, ya kwenda popote
anapotaka, kuamini dini anayotaka na kukutana na watu wengine, ili mradi
havunji sharia.
(e) Kwamba kila mtu anayo haki ya kupata kutoka katika
jamii, hifadhi ya maisha yake na ya mali aliyo nayo kwa mujibu wa sheria.
(f) Kwamba
kila mtu anayo haki ya kupata malipo ya haki kutokana na kazi yake.
(g) Kwamba raia wote kwa pamoja wanamiliki utajiri wa
asili wa nchi hii, ukiwa kama dhamana kwa vizazi vyao.
(h) Kwamba ili kuhakikisha kuwa uchumi wa nchi unakwenda
sawa, serikali lazima iwe na mamlaka kamili juu ya njia kuu za kukuza uchumi.
(i) Kwamba ni wajibu wa serikali, ambayo ni watu wenyewe, kuingilia kati
kwa vitendo maisha ya uchumi ya Taifa,
ili kuhakikisha ustawi wa raia wote na kuzuia mtu kumnyonya mtu mwingine, au
kikundi kimoja kunyonya kikundi kingine, na kuzuia limbikizo la utajiri kufikia
kiasi ambacho hakipatani na siasa ya watu wote kuwa sawa.
Maamuzi
na vitendo vya Mwalimu Nyerere vilijikita katika misingi hii
Kwa hakika, kama
tutakavyojitahidi kuonyesha katika makala hii, maamuzi mengi ya Mwalimu Nyerere alipokuwa
madarakani, pamoja na matendo yake mengi, kwa jumla yalijikita katika
kutekeleza imani yake katika mojawapo, au zaidi ya misingi hiyo.
Mifano michache ifuatayo ni ushahidi tosha wa kuthibitisha jambo hilo:-
(i)
Suala
la kuingiza wanawake katika nafasi za uongozi
Mwalimu Nyerere aliamua mapema sana baada ya kushika
uongozi kama Rais wa Tanzania, kuanza kutekeleza suala la kuingiza wanawake
katika nafasi za uongozi wa nchi. Uamuzi wake huu ulitokana na imani yake
kuhusu msingi kwamba ‘kila raia ni
sehemu ya Taifa na anayo haki ya kushiriki sawa na wengine katika shughuli za
serikali’.
Mfano ninaoutoa hapa ni wa mwanamke mmoja akiitwa
Bernadeta Kunambi, aliyekuwa mwanamke wa kwanza kuteuliwa kushika nafasi ya Mkuu
wa Wilaya. Nafikiri ilikuwa mwaka 1968.
Mteuliwa huyo akapangiwa kituo chake cha kazi kuwa ni Wilaya
ya Morogoro. Wakati wa uteuzi huo, mama huyo alikuwa akiishi Dar es Salaam
pamoja na mume wake, Chifu Patrick
Kunambi. Mama Kunambi alikubali uteuzi
huo kwa furaha kabisa na akaondoka kwenda zake Morogoro kufanyakazi. Lakini Bwana
Kunambi alikataa katakata kuhamia
Morogoro kumfuata mke wake, kwa jeuri tu kwamba mwanamke aliyeolewa ndiye
humfuata mume wake popote anapokwenda kuishi na siyo mume kumfuata mke.
Baada ya muda, ilibidi Mama Kunambi aeleze shida yake
kwa Mwalimu Nyerere, kwamba kazi hiyo ilikuwa
imemletea mgogoro mkubwa wa kifamilia, wa kutenganishwa na mume wake.Hapo ndipo
Mwalimu Nyerere alipopata wakati mgumu sana wa kufanya mamuzi katika mazingira
ya hali hiyo.
Ni dhahiri kwamba asingependa familia ya Mama Kunambi
ipate mgogoro kwa sababu tu ya uteuzi wake huo. Lakini pia asingependa wanawake walioolewa wakose
nafasi ya kuteuliwa kushika madaraka serikalini, kwa sababu tu ya misimamo kama
hiyo ya waume zao.
Hatimaye, Mwalimu Nyerere aliamua kwamba, Bernadeta
Kunambi ahamishiwe katika Wilaya za Dar es Salaam, ili aweze kuwa karibu na
mume mume wake. Tumetoka mbali. Lakinni
siku hizi tatizo la aina hiyo halipo tena.
(II) Suala la
kulinda heshima ya kila mtu.
Mara baada ya Uhuru wa Tanganyika, Mwalimu Nyerere alilazimika kufanya maamuzi
ya kutekeleza msingi unaosema ‘kila mtu anastahili heshima’, katika
kudhihirisha azma yake ya kutaka
kutekeleza msingi huo kwa vitendo.
Ilikuwa mapema Januari, 1962, ndani ya mwezi mmoja baada
ya kupatikana Uhuru. Wakati huo, Sheikh
Amri Abedi alikuwa ndiyo ametoka kuchaguliwa kuwa Meya wa kwanza Mwafrika wa
Jiji la Dar es Salaam. Siku moja, Meya Amri Abedi, akifuatana na kiongozi
mwenzake, Jacob Namfua, ambaye naye alikuwa ametoka kuteuliwa kuwa Waziri Mdogo,
(ndilo lilikuwa jina la cheo hicho wakati huo. Hivi sasa wanaitwa Naibu
Waziri), walikwenda kwenye Hoteli inayoitwa Palm Beach, iliyoko maeneo ya
Upanga, Dar es Salaam.
Kabla ya Uhuru, Waafrika
walikuwa hawaruhusiwi kuingia kupata huduma zozote katika hoteli hiyo. Ilikuwa
ni hoteli kwa ajili ya wazungu pekee. Kwa
kudhani kwamba mambo yatakuwa yamebadilika baada ya Uhuru, Mstahiki Meya na mwenzake wakaenda kupata
viburudisho kwenye hoteli hiyo. Walipofika,
walifukuzwa kwa kuambiwa kwamba,
Waafrika walikuwa hawaruhusiwi kuingia hapo.
Pamoja na Mheshimiwa Amri Abedi kujitambulisha kuwa yeye
ndiye Mstahiki Meya wa Dar es Salaam, na kwamba mwenzake ni waziri, bado
waliamriwa waondoke hapo.
Habari hizo zilipomfikia Waziri Mkuu Nyerere (kama
alivyokuwa wakati huo), alitoa amri ya kuwafukuza nchini wazungu waliokuwa
wakiendesha hoteli hiyo na kutakiwa wawe wameondoke ndani ya saa 48. Ulikuwa
uamuzi mgumu, lakini Mwalimu Nyerere hakusita hata kidogo kuufanya, ili
kulinda msingi wa ‘kila mtu anastahili
heshima;, ambao aliuamini kwa dhati.
Kuhusu tukio hilo,
Mwalimu alisema hivi: “Tumepigania Uhuru kwa lengo la kuleta heshima kwa
kila mtu anayeishi hapa nchini. Hatuwezi tena kuvumilia ubaguzi na
udhalilishaji wa wananchi kama walivyofanyiwa viongozi wetu hawa”.
(ii)
Njama za maadui wa Muungano zilivyompa
mfadhaiko
Mwaka 1965, Mwalimu Nyerere alipata wakati mgumu sana wa
kufanya uamuzi katika mazingira
yaliyojengwa kwa njama za maadui wa
Muungano wetu. Ilikuwa hivi:
Siku moja, mawaziri wawili, ambao ni Oscar Kambona na Kassim Hanga, walikwenda
kumwambia Mwalimu Nyerere kwamba, ‘Rais Karume wa Zanzibar amewafukuza
watumishi wa kutoka upande wa Tanzania Bara, waliokuwa wamepelekwa Zanzibar kufanya kazi za Muungano’.
Mawaziri hao waliendelea kukoleza taarifa yao hiyo kwa kusema kwamba, ‘hii
inadhihirisha kwamba Karume hataki Muungano’.
Taarfa hiyo ilimfadhaisha sana Mwalimu Nyerere, hadi
kufikia uamuzi wa kuitisha mkutano wa dharura wa Baraza la Mawaziri, ili
kuwaarifu kwamba ‘kwa kuwa Rais Karume hataki Muungano, basi yeye hawezi kumlazimisha, kwa hiyo amewaita ili
kuwajulisha kwamba atalazimika kutangaza kuvunjika kwa Muungano huu”.
Huo ulikuwa ni wakati mgumu sana kwa Mwalimu Nyerere na
pia kwa Baraza lake la Mawaziri. Ilikuwa ni bahati njema tu kwamba, baadhi ya mawaziri walitia shaka kama
Rais Karume kweli alifanya hivyo, na
hata kama alifanya hivyo, kama ni sahihi kutafsiri kitendo hicho kwamba ‘Karume
hataki Muungano’. Je, kama alikuwa na sababu nyingine ?
Hatimaye, waziri
mmoja akatoa wazo kwamba, alikuwa na habari kwamba Mzee Sheikh Thabit Kombo,
Katibu Mkuu wa Afro-Shirazi Party, alikuwa mjini Dar es Salaam siku hiyo na
akapendekeza kwamba mzee aitwe mbele ya kikao hicho, aulizwe kama anazo habari
hizo. Ushauri huo ulikubaliwa, Sheikh
Thabit Kombo akaitwa na ndiye aliyeokoa jahazi.
Sheikh Thabiti Komba alisema kwamba, alikuwa hana habari hizo na kwamba kwa maoni
yake, haziwezi kuwa za kweli.Kwa hiyo akaomba apewe mjumbe mmoja wa baraza
hilo, wafuatane kwenda Zanzibar kumuuliza Rais Karume juu ya jambo hilo. Mzee
Rashid Kawawa aliteuliwa, na baraza likaahirishwa kusubiri majibu ya ujumbe
huo.
Majibu yalikuwa ni kwamba, Rais Karume alikanusha kabisa
habari hizo na kuomba ujumbe huo
umhakikishie Mwalimu Nyerere kwamba Karume
ni muumini wa Muungano, na wazo la kuvunja Muungano kamwe haliwezi
kutoka kwake. Hivyo ndivyo shauri hilo
gumu lilivyomalizika kwa usalama.
(iii)
Juhudi
za kupambana na dhuluma
Neno ‘dhuluma’
maana yake ni uonevu, yaani vitendo vinavyokwenda kinyume cha haki
na usawa wa binadamu, ambayo ni miongoni mwa misingi Mwalimu Nyerere aliyoiamini
kwa dhati. Kwa hiyo matukio ya aina hiyo yalipotokea, yalimpa wakati mgumu na kusababisha pia
afanye maamuzi magumu.
Mfano mmoja ni tukio lililotokea katika kituo cha
Ilemela, karibu na mji wa Mwanza, wakati Mwalimu Nyerere alipokuwa
amekwishashika madaraka ya kuongoza serikali ya mpito iliyoitwa serikali ya ‘madaraka ya ndani’ katika
kipindi cha kabla ya Uhuru.
Kilichotokea ni kwamba, wakati huo kulikuwa na kodi
inayoitwa ‘poll tax’ au ‘kodi ya kichwa’ kwa Kiswahili. Mamlaka ya Serikali za Mitaa ya eneo hilo
ilikuwa imewakamata watu wengi kwa kosa la kutokulipa kodi hiyo na kuwaweka
mahabusu katika kituo hicho cha Ilemela.
Kumbe chumba walichowekwa mahabusu hao kilikuwa kidogo mno kuweza kuhifadhi idadi kubwa ya
watu waliofungiwa humo, hasa kwa kuwa walifungiwa kwa kipindi kirefu cha siku kadhaa, bila kuwajulia hali,
uzembe ambao ulisababisha baadhi yao
kufariki kwa kukosa hewa safi ya kutosha.
Hiyo ilikuwa ni dhuluma ya kutisha dhidi ya watu hao.
Taarifa hizo zilipomfikia Mwalimu Nyerere, mara moja
alifanya uamuzi mgumu, siyo tu wa
kuamuru kukamatwa kwa maafisa
wote waliohusika katika kufanya uzembe ambao ulisababisha maafa hayo kutokea,
bali pia aliamuru kufutwa kabisa kwa kodi hiyo ya kichwa, ili isiendelee kuwa
chanzo cha kusababisha maafa kama hyo kutokea tena.
(iv)
Suala
la vita dhidi ya majeshi ya Iddi Amin wa Uganda.
Katika nusu ya pili ya mwaka 1978, majeshi ya Iddi Amin,
aliyekuwa Rais wa Uganda wakati huo, yalivamia nchi yetu kwa upande wa mkoa wa
Kagera (wakati huo ukiitwa Mkoa wa Ziwa Magharibi). Majeshi hayo yalifanya
uharibifu mkubwa, pamoja na wizi wa mali
za watu. Pia waliua watu wengi raia wa kawaida katika mkoa huo. Halafu, Rais Iddi Amin akatangaza kwa jeuri kwamba,
sehemu yote hiyo iliyovamiwa na majeshi yake, ‘sasa imemegwa kutoka Tanzania na
kwamba imekuwa sehemu ya nchi ya Uganda’.
Wakati hayo yanatokea, Mwalimu Nyerere alikuwa katika
ziara ya mkoa wa Ruvuma. Taarifa za uvamizi huo zilipomfikia, zilimfadhaisha
sana. Ilibidi akatishe ziara yake na kurejee Dar es Salaam mara moja, ili kujipanga vizuri kupambana na udhalimu
huo.
Baada ya kutoa maelekeo stahiki kwa Mkuu wa Jeshi la
Wananchi wa Tanzania, Mwalimu Nyerere alihutubia Taifa kupitia kikao cha Wazee wa Dar es Salaam,
kilichofanyika Diamond Jubilee Hall; ambapo aliwatangazia
Watanzania uamuzi wake kuhusu sala hilo. Kwa sauti kubwa na muonekano wa
kujiamini kabisa, Mwalimu Nyerere alitangaza uamuzi wake wa kusudio la kumuadhibu vikali Iddi
Amin, kwa kutumia maneno mazito
yafuatayo:- ”Uwezo wa kumpiga tuno,
sababu ya kumpiga tunayo, na nia ya kumpiga tunayo. Tunataka dunia ituelewe
hivyo.’
Jeshi letu
liliingia kazini mara moja na baada ya muda usiokuwa mrefu, lilifanikiwa
kuwafukuza wanajeshi wa Iddi Amin kutoka katika ardhi ya Tanzania na
kuwarudisha nchini kwao.
(v)
Uamuzi
mgumu wa kuruhusu jeshi letu kuingia Uganda.
Lakini uamuzi uliokuwa mgumu zaidi kwa Mwalimu Nyerere, na ambao kwa hakika ulisumbua sana akili yake katika kuufikia, ni ule wa
kuruhusu Jeshi la Wananchi wa Tanzania kuvuka mpaka na kuingia Uganda, kwa lengo la ‘kwenda kumpa Iddi Amin kipigo
cha mwisho’. Ugumu wa uamuzi wa kufanya hivyo ulitokana na ushauri wa aina
mbili unaopingana, aliokuwa akipewa na Ma-Rais wenzake wa Afrika kwa upande
mmoja na ushauri wa JWTZ kwa upande mwingine.
Kwa upande wao, Ma-Rais wa Afrika walikuwa wakimshauri
Mwalimu Nyerere kwamba, asiruhusu jeshi lake kuvuka mpaka na kuingia Uganda,
kwani akifanya hivyo, walimwambia, na yeye ‘atakuwa amefanya kosa lile lile
la kuwa mvamizi wa nchi jirani ya Uganda’. Yaani atakuwa amefanya kosa kama
lile la Iddi Amin la kuvamia Tanzania. Ma-Rais wenzake hao walimshauri kwamba ‘kwa kuwa alikuwa tayari
ameyafukuza majeshi ya Uganda kutoka katika ardhi ya Tanzania, huo uwe ndio mwisho wa mapambano hayo’.
Lakini JWTZ kwa upande wake, walimshauri Mwalimu Nyerere
kwamba, kuishia mpakani haliwezi kuwa suluhisho la kudumu la mapambano na Iddi
Amin. Walisema, ‘Itabidi jeshi likae hapo mpakani kwa muda mrefu usiojulikana, kwa ajili ya kuzuia
majeshi ya Uganda yasiingie tena nchini’.
Kwa hiyo, JWTZ wakamshauri Mwalimu Nyerere kwamba, ‘turuhusu
sisi twende huko Kampala kwake, tukampe
Iddi Amin kipigo cha mwisho’. Sisi tuliokuwa karibu na Rais Nyerere,
tunakumbuka jinsi aliyoteseka mno kimawazo, katika kufikia uamuzi kuhusu akubali
ushauri upi.
Mateso aliyopata
yanadhihirishwa na jinsi siku moja alivyoamua kukubaliana na ushauri wa Ma-Rais
wenzake wa Afrika kwamba, asiruhusu majeshi yake kuvuka mpaka na kuingia
Uganda. Lakini kesho yake akabadili uamuzi huo, akaamua kuruhusu JWTZ wavuke
mpaka na kwenda kumuadhibu Iddi Amin ndani ya nchi yake. Mambo yenyewe yalikuwa hivi:
Ilikuwa ni siku
moja ya Jumamosi (sikumbuki tarehe), ndipo
Mwalimu Nyerere alipofanya uamuzi wa kukubaliana na Ma-Rais wenzake wa
Afrika, wa kuzuia JWTZ wasivuke mpaka kwenda Uganda, na papo hapo akamtuma Makamu
wa Rais, Aboud Jumbe, kwenda
kuwatangazia wanajeshi uamuzi huo.
Makamu wa Rais huyo kweli akaondoka asubuhi ya kesho yake
Jumapili, kwenda Bukoba kuwasilisha ujumbe huo. Lakini kumbe huku nyuma,
Mwalimu Nyerere akagundua kwamba,
alikuwa amefanya uamuzi usiofaa kwa manufaa ya nchi. Kwa hiyo akatuma taarifa haraka ya kumzuia Makamu
wa Rais, asiwaambie wanajeshi yale maneno aliyokuwa amemtuma
kuwaambia.
Badala yake aliondoka yeye mwenyewe kwenda Bukoba,
mpakani walikokuwa wanajeshi wetu, kuwapatia idhini rasmi ya kuvuka mpaka na
kuingia Uganda, kazi ambayo waliifanya kuanzia usiku wa siku hiyo hiyo.Matokeo yake sote tunayajua.
Iddi Amin alilazimika kuikimbia nchi yake na kwenda Arabuni kuishi kama
mkimbizi, hadi mwisho wa maisha yake. Mwenyezi
Mungu aipumzishe roho ya mrehemu Mwalimu Nyerere mahali pema.
No comments:
Post a Comment